وضعیت کشاورزی و عدم توسعه منطقه
انتقاد بر سر عدم توسعه منطقه کبودراهنگ مدتهاست که نقل محافل اجتماعی منطقه ما شده است. واقعیت هم این است که شهرستان کبودراهنگ بهانه برای نقد و گلایه فراوان دارد و اگر که بخواهیم و بتوانیم به همه بپردازیم شاید بقولی کم از مثنوی هفتاد من نشود. از طرفی چنانچه هدف ما فراهم آوردن بستر توسعه و پیشرفت منطقه باشد ضروریست به هرآنچه که موجب کندی یا عدم پیشرفت شهر و شهرستان گردیده یا می گردد توجه لازم معطوف گردد. اما به ناچار و با توجه به محدودیت نشر بر آنیم تا مسائل مهمتر، به نوبت و در بازه های زمانی مختلف و بصورت مستمر طرح گردد تا شاید نتایج مطلوبتری حاصل گردد.
مدتهاست که هروقت پای صحبت بزرگان این منطقه می نشینیم صحبت از اقداماتی است که سابقاً از طرف دولتمردان یا مسئولین با انجام یا عدم انجام آنها موجبات عقب ماندگی منطقه فراهم شده است. از جاده مواصلاتی که باید از فلان موقعیت عبور می کرد و نکرد تا نیروگاهی که آب منطقه را خشک کرد، از وقف که بجای سرچشمه همیشه جاری موجبات سد توسعه و ترقی شهر گردید تا مدیران غیر بومی که جای مدیران بومی را گرفته اند و... . البته اینها نظرات عامه برخی مردم است و با نظرات کارشناسی مسلماً تفاوتهایی دارد. عدم حرکت منطقه به سوی صنعتی شدن، وضعیت نابسامان اشتغال جوانان، عدم رغبت سرمایه گذاری در منطقه و ... نیز از موضوعات مهم دیگرند که در منطقه موجب نگرانی های عموم مردم شده است و در جای خود قابل تامل هستند اما اگر بخواهیم به یکی از مهمترین مؤلفه های توسعه و پیشرفت منطقه بپردازیم بدون شک کشاورزی از مهمترین آنهاست. دقت در اوضاع و احوال منطقه در قیاس با گذشته تغییراتی در خصوص فعالیتهای کشاورزی در منطقه را نشان می دهد که عمدتاً به دلیل افت شدید منابع آبی منطقه رخ داده است. هرچند این مورد تا حدی در بسیاری از مناطقی با اقلیم مشابه منطقه ما ممکن است رخ داده باشد اما نحوه ایجاد و در مرحله بعدی مدیریت آن مسلماً جای بحث و بررسی دارد.
کشاورزی در اصل از سه مولفه کشاورز، زمین و آب تشکیل یافته است و بدون هریک از این بخشها کشاورزی مفهومی نخواهد داشت. نگاهی به روند توسعه کشاورزی در منطقه داستان غمناکی از یک گرته برداری غلط از برخی حرکتهای منتهی به افزایش محصول و درامد حال حاضر برخی مناطق توسعه یافته در عرصه کشاورزی را نشان می دهد. عدم کنترل بر استحصال آبهای زیرزمینی و ترغیب کشاورزان به افزایش تولیدات محصولات نابجا در منطقه در اصل همان تیشه به ریشه کشاورزی پایدار منطقه و شروع دوران خشک سالی های پایدار بود. نهادهای مدیریتی کشاورزی منطقه هم که بیشتر به مثابه یک بنگاه اقتصادی عمل می کنند مدیریتی ضعیف و نابسامان را با بکارگیری افرادی کم بهره از علم و عمل همواره ادامه داده اند و وظیفه اصلی خود را که همان ایجاد کشاورزی پایدار با الگوی کشت تعریف شده است، رها کرده و مکانی برای ظهور مدیرانی بی تجربه و بی تخصص شده اند. چه بسا باغات چندین ساله مختلفی که با قنات و قناعت آب مصرف می کردند و از بین رفتند تا مزارع یکساله سیب زمینی و هندوانه با عملکرد بالاتر و درامد بیشتر با مصارف آب بسیار بالاتر گسترش یابند و چه بسیار افرادی که از خارج از شهرستان به بهایی اندک زمینها را اجاره کردند و هرچقدر می توانستند از منابع آبی بهره بردند و سیب زمینی برداشت کردند و با درامد کلانش خوشی ها کردند و مردمان این منطقه را به بیابان نزدیک و نزدیکتر کردند و در این رهگذر چه زارعانی که ممر درامد خود را از دست دادند و امان از سراب افزایش عملکرد محصولات کشاورزی و داد از غفلت مسئولین شهرستان که کماکان مشغول ارائه ارقام و آمار عجیب و غریب در جلسات بی پایان دولتی بودند و هستند.
متاسفانه حاکمیت در عرصه مدیریت این بخش حتی در طیف ملی عملکرد بسیار ضعیفی داشته است و در دوره های پیشین آثاری از دور اندیشی در این حوزه مشاهده نمی شود. ناگفته پیداست که با پایمال شدن منابع آبی و برچیده شدن فعالیت کشاورز چه مشکلات اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی دامن گیر منطقه شده است. پر کردن چند چاه غیر مجاز هم گویا کارساز نبوده و مشکل منطقه مرتفع نگردیده است و سئوالاتی که پاسخ روشنی برای آنها هنوز داده نشده است: اینکه چرا منطقه کبودراهنگ با خیل فارغ التحصیلان کشاورزی و دو یا سه دانشگاه هیچ اقدام علمی و عملی مناسبی در جهت بهبود اوضاع کنونی کشاورزی نکرده است؟ چرا هیچ فراخوانی جهت بهره مندی از پتانسیلهای علمی و نسل جوان و فرهیخته منطقه در راستای کنترل کشت و کار ناصحیح محصولات ناهمگون با اقلیم و فعالیت کشاورزان منطقه صورت نگرفته است و اصولاً چند تحقیق علمی در راستای حفظ منابع آبی و خاکی منطقه صورت گرفته و آیا اساساً علوم دانشگاهی جایی در توسعه کشاورزی منطقه دارند؟ جهاد کشاورزی تا چه اندازه بر فعالیت کشاورزان اشرافیت دارد و چگونه بر نحوه کشت و کار و الگوی کشت کشاورزان کنترل یا نظارت دارد؟ برایند و عملکرد مفید فعالیت شرکتهای خدماتی و تعاونی روستایی چگونه بوده و نظارت جهاد کشاورزی بر فعالیت این شرکتها آیا مطلوب است؟ نحوه عرضه نهاده های کشاورزی همچون کود و سم و ... به چه نحو صورت می گیرد و چه میزانی از حجم کار شرکتهای خدمات رسان را تشکیل می دهد؟ و سوالات بسیاری دیگر که در بستر مدیریت نامناسب چند دهه گذشته در عرصه کشاورزی در اذهان ایجاد گردیده است و اینکه آیا زمان پایان دادن به ارایه آمار تولیدات کشاورزان از طرف مسئولان که با کثرت مصرف کودهای ازته کشاورز حاصل شده و خود به معضلی لاینحل تبدیل شده و هیچ افتخاری برای کشاورزی امروز ما محصوب نمی شود نرسیده است؟ براستی کشاورزی پایدار در کدامین سیاست و مدیریت جهاد کشاورزی دیده می شود؟ همه می دانیم که مشکلاتی در سطح منطقه ای و ملی داریم اما واقعیت این است که اگر سیر حرکت مسئولین مرتبط با امر کشاورزی منطقه ای همچنان کما فی السابق باشد چشم انداز روشنی برای کشاورزی منطقه نمی توان متصور شد. راه چاره نیز در بیان مقام معظم رهبری آشکار است که همان اقدام و عمل است. ساعتها جلسات بی نتیجه، نامه نگاری و شانه خالی کردن از مسئولیت، نتیجه اش در نهایت نابودی منابع آبی خاکی منطقه و تبعات ناشی از آن خواهد بود و همتی می طلبد تا ضمن احترام به حق و حقوق مردم شریف منطقه و در راستای توسعه و پیشرفت شهرستان بیش از پیش اقدامات عملی و علمی دستگاههای مرتبط با کشاورزی را شاهد باشیم، چرا که زمان شعار و حرف به سر آمده و تنها اقدام و عمل صحیح افراد توانمند و مدیران شایسته است که می تواند موجب توسعه، پیشرفت و بهبود وضعیت منطقه شده و سایه رکود را از منطقه دور سازد. مدیران و مسئولان شهرستان لازم است به درک مناسبی از لزوم ایجاد و حفظ کشاورزی پایدار در منطقه دست یابند تا با بهره گیری از تمامی ظرفیتها و پتانسیلهای موجود کنترل وضعیت رها شده کشاورزی منطقه را به دست گرفته و ضمن کمک شایان به توسعه و پیشرفت شهرستان موجبات حفظ منابع آب و خاک منطقه را فراهم آورند.
روح اله رستمی. مدرس دانشگاه
