شهروند و شهرداری

 از دید ناظران، امروزه هر شهر معرف یک شهرداری و هر شهرداری به نوعی ضامن توسعه هر شهر قلمداد می‌گردد. از نامگذاری معابر تا تنظیف شهر و کنترل ساخت و سازها و تامین و نگهداری فضای سبز شهری همه و همه از وظایف یک نهاد عمومی و غیر دولتی به نام شهردای به شمار می‌رود. به جرأت می توان گفت که شهردای بیشترین مداخلات را در زندگی شهروندی داشته و از همین رو بیشترین کنشها و تنشهای متقابل هم از همین نهاد با شهروند ایجاد می‌گردد تا جاییکه شهروندان عموماً گلایه های روزمره خود را از شهرداریها شروع می کنند. از چاله های خیابان تا زردی چمنهای رفیوژها، از  لیز خوردن زمستانی خودروها در معابر تا نمای نامناسب ساختمانها و بسیار مواردی که می‌توان هر روز آنها را مشاهده کرد، شنید و به آنها تأمل کرد. اما آیا شهرداریها وظایف قانونی خود را به نحو مطلوب و جهت رفاه حال شهروندان انجام می‌دهند؟ آیا شهروندان هم وظایفی در قبال شهرداریها دارند؟ اصولا رابطه شهروند و شهرداری تا چه حد مطلوب بوده و با استانداردهای فعلی داخلی و بین المللی قابل مقایسه است؟

 در واقع پاسخ مورد اخیر مشخص بوده و لزومی به مقایسه فعالیتهای شهرداریهای خرد شهرهای کم جمعیت ما با شهرهای توسعه یافته و مرفه سایر مناطق جهان نیست و از ابتدا بهتر است شهرداریها در سطح شهرهای کشوری و داخلی قیاس گردند و اما در خصوص رابطه شهروند و شهرداریها؛ ناگفته پیداست که این رابطه همواره با افت و خیزهای همراه بوده است. با ورود شورای اسلامی در راستای احیای شورا و تصمیمات موثر آن در انتخاب شهردار و تصویب برنامه‌ها و پروژه ها و بودجه شهرداری ها تغییرات اساسی در بدنه شهرداریها شکل گرفت که علی رغم نتایج مختلف آن، اما هدف که همان مشارکت نمایندگان مردم در اداره شهرها بوده تا حدی محقق گردید و امید می رود همواره بهتر نیز گردد. اما در حال حاضر به نظر می‌رسد رابطه شهروند با شهرداریها آنچنانکه باید مطلوب نیست و دلایل آن قابل بررسی است. عموم شهروندان در صحبتهای روزمره از شهرداریها به عنوان اداره ای که برنامه های درامدزایی با اخذ عوارضهای مختلف را دنبال می کند یاد می کنند و برخی هم تبعیض در ارایه خدمات را به شهرداری منتسب کرده و از رسیدگی ضعیف به مناطق محل سکونت خود همواره گله‌مند هستند. دنبال کردن برنامه های رادیویی، نشریه های محلی و مذاکرات جلسات مسئولین شهری بخوبی نشان می‌دهد که شهرداریها در صدر توجه افکار عمومی و حتی مسئولین دولتی و حاکمیتی قرار دارند. تنها ذکر این موارد کافیست تا به اهمیت این نهاد عمومی غیر دولتی بیشتر واقف شویم. متاسفانه دو واژه عمومی و دولتی در تعریف شهرداریها در عمل بصورت غیر هم گروه معنی گردیده، به این معنی که شهرداری منابع  مالی عمومی و مردمی داشته و دولت کمک چندانی در تامین این منابع  به شهرداریها نخواهد داشت. از طرفی شهرداریها نوعاً و منطقه ای بسیار با هم تفاوت داشته و تسری قوانین و وظایف شهرداریها در همه استانها و شهرها جایز به نظر نمی رسد. بسیاری از شهرداریهای خرد به علت دارا بودن منابع مالی محدود از تامین نیازهای اولیه و هزینه های حقوق و مزایای پرسنلی خود عاجزند و از شهر شدن پشیمان. از طرفی برخی شهرداریها هم به علت موقعیت خاص یا ویژگیهای منطقه ای از درامدهای بسیار بالا برخوردار شده اند که با هزینه کرد این درامدها به طبع موجب ایجاد فضای مناسب شهری و جلب رضایت شهروندی خواهند شد. سیاسی کاریها در انتخاب مدیران شهرداریها هم عاملی مضاعف در شکل گیری برخی نارضایتی‌ها از شهرداریها به شمار می رود که چنانچه سنگ بنای آن حساب شده گذاشته نشود نتیجه سوء آن همچون بسیاری از شهرداریهای دارای چالشهای مدیریتی قابل پیش بینی است و از آنجاییکه تقریبا اولین کار شورای اسلامی جدید شهر بعد از انتخابات شوراها تغییر شهردار می باشد خود عاملی در تغییر نگرش شهروندی به شهرداریها را در پی خواهد داشت. موارد فوق مختصری از عوامل دخیل در رابطه شهروند با شهرداریها را بازگو می کند با یاداوری این موضوع که امروز قانون نقش خود را در راستای افزایش نقش شهروندان در مدیریت شهری پر رنگتر کرده و شهروندان با مشارکت صحیح و انتخاب شایسته نمایندگان خود در شورا همواره نقش کلیدی در تصمیمات کلان مدیریتی شهری خواهند داشت.از طرفی اگر که بخواهیم به مختصری از وظایف شهروند در برابر شهرداریها اشاره کنیم شاید بتوانیم رعایت مقررات و قوانین عمومی را مهمترین آنها بدانیم که در درجه اول همان رعایت حقوق شهروندی و منابع عمومی است. بطور مثال رعایت قوانین ساخت و ساز و اخذ مجوزهای قانونی قبل از هرگونه احداث بنا جهت ایجاد نظم محدثات شهری و حفظ جان شهروندان از قِبل رعایت ایمنی ساختمانهاست و نه اینکه تنها آن را منابع درامدی شهرداریها بدانیم. متاسفانه در بدنه مدیریت شهرداریها هم هستند مدیرانی که با همین نگرش موجب خسران شهر و ضعف ساختارهای زیربنایی شهری شده‌اند و این شاید به علت نگرش درامد محوری وظایف و عملکردهای شهرداریها باشد. اما سِیر فعالیت و سیاست کلی شهرداریها در نهایت چگونه باید باشد تا  علاوه بر بهبود رابطه شهروند با شهرداری، شکل صحیح مدیریت شهری هم جایگاه خود را پیدا نماید.چنین به نظر می رسد که شهرداریها به عنوان نهادی که بیشترین تماس اجتماعی شهروندی با آن شکل می گیرد نباید از دید ناظران و مسئولان حاکمیتی کم اهمیت شمرده شوند. مطمئناً حفظ تعادل و قدرت اجرایی عملکردهای تک تک بخشها و واحدهای یک شهرداری در نهایت موجب بهبود قسمتی یا کل یک جامعه و بدنه شهری در اثر عملکرد مناسب شهرداری خواهد شد. متاسفانه آنچه در عمل میبینیم تنها ماندن شهرداریها در رتق و فتق امور گنگ و پیچیده این روزهای شهر است و هدایت مشکلات به سمت آنها به نحوی که پاسخگویی به عمده مشکلات شهر با شهرداریهاست و دست یاری دیگر دستگاههای بالادست کمرنگ و کمرنگتر از هر روز. طرحهای شهری که مهمترین ضوابط شهرسازی از دل آن تجلی می یابد آنچنانکه باید با دقت طراحی نگردیده و قوانین دست و پا گیر مسکن و شهرسازی و کمیته‌های تغییر کاربری هم بیشتر موجب افزایش نارضایتی شهروندان در عدم تعیین تکلیف املاک آنها شده که با توجه به قرار گرفتن شهرداریها در صف مقدم مراجعه مردمی بیشترین مشکلات برای شهرداریها شکل گرفته است و اینگونه است که شهرداریهای خرد در بهبود رابطه شهروند و شهرداریها موفقیت کمی بدست آورده و خواهند آورد چرا که همواره علی رغم دارا بودن اختیارات و منابع محدود دامنه گسترده ای از مطالبات شهروندی را باید پاسخگو باشند. تنها ماندن شهرداریها تا اینجا ختم نمی‌شود و با ورود شوراهای اسلامی شهرها کار در برخی شهرداریها مخصوصا شهرداریهای خرد پیچیده تر هم شده و آنهم تاثیر پذیری عملکرد شهرداریها از نظرات شخص محورانه شوراهاست که مدیر شهرداری هم شاید خود را ملزم به رعایت آنها ببیند چرا که ممکن است جایگاه خود را از دست بدهد. بهر حال آنچه بنظر شایسته تر است بازبینی و کمک به شهرداریها جهت گسست از نگرش درامد محوری و حرکت در جهت توسعه و آبادانی و رفاه شهروندی است. ناگفته پیداست آن شهرداری که نتواند حقوق و مزایای پرسنل خود را در موعد مقرر تامین نماید و همواره با چالشهای هزینه و درامد مواجه باشد در جلب رضایت شهروند هم موفقیت کمی بدست خواهد آورد و این لزوم برنامه ریزی جهت ایجاد درامدهای پایدار در شهرداریهای خرد را نشان می دهد. از طرفی بنظر می رسد کمکهای دولتی حداقل در برخی مقاطع به شهرداریهای کم درامد ضروری است و  همانگونه که دولت جهت حفظ صنایع تولیدی خودرو بسته های حمایتی ارایه می کند می تواند با حمایت از شهرداریها حداقل در تامین بخشی از حقوق و مزایای پرسنل شهرداریها به آبادانی شهرها و افزایش رفاه حال شهروندان کمک شایانی نماید. به هر تقدیر آنچه مشخص است ارتباط قوی رضایت شهروند از شهرداریها از رضایت مردم از دولت است و خدشه دار شدن ارتباط نخستین مطمناً تاثیر خود را بر رضایت عموم مردم از کلیت نظام خواهد گذاشت و امید می رود با بهبود مجموعه شرایط حاکم بر رابطه شهروند و شهرداریها ضمن بهبود فضای زندگی شهری، توسعه، رونق و رفاه شهروندان عزیز در آینده نه چندان دور محقق گردد تا همواره شاهد شهر، استان و کشوری مترقی و آباد در سرزمین ایران عزیز باشیم.

روح اله رستمی. مدرس دانشگاه و مسئول شهرسازی شهر کبود راهنگ