روستانشینی و مشکلات روستانشین
از روزگاران قدیم، سادگی، تلاش مستمر برای کسب روزی حلال از خصیصه های اصلی روستا نشینان بوده است. روستانشینی یعنی شناخت زمان و به معنی دیگر زندگی با فصلهای سال و البته هرچه به گذشته نگاه می کنیم این موضوع بیشتر خود را نمایان می کند که شاید عمده دلیل آن شغل روستانشین باشد که تا به امروز به تدریج تغییر پیدا کرده است. در روزگاران قدیم غیر از زراعت، باغبانی و دامدارای پیشه ای برای روستا نشین قابل تصور نبود اما امروزه کم نیستند افرادی که از روستانشینی فقط محل زندگی روستایی را حفظ کرده اند و پیشه آنها دیگر در روستا نیست و این که این تغییر در نحوه زندگی روستانشین چه آثاری از نظر اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی در منطقه و در ابعاد وسیع تر در سرزمین خواهد داشت موضوعی است که لازم است از طرف مسئولان مورد بررسی قرار گیرد.
آنچه مسلم است حاکمیت سعی در ابقاء روستانشین در روستا به دلایل قابل قبول نموده و تلاش می کند که کمترین مهاجرت به شهر رخ دهد اما اینکه تمامی عوامل دخیل در مهاجرت و سود و زیان آن مورد بررسی قرار گرفته یا نه جای تامل دارد. به نظر می رسد که آنچه بیش از همه موجب تمایل روستانشین به تغییر محل زندگی یا پیشه شده است از دست رفتن منابع اولیه زندگی در سکونت گاه اجدادی بوده به نحوی که دیگر رفاه مورد نظر وی تامین نمی شده است. سیاست های نادرست در کنترل و هدایت روستانشین در استفاده صحیح از منابع طبیعی موجب تخریب یا کاهش بازدهی این منابع از طرف روستائیان و کشاورزان شده به شکلی که اکثر اراضی کشاورزی دچار فقر مواد مغذی و افت آب های زیر سطحی شده اند که در نهایت زراعت و به تبع آن دامداری از حالت رونق اولیه خارج گردیده است و همه این عوامل در نهایت موجب رکود در روستا و افزایش میل به مهاجرت یا تغییر شغل و پیشه روستانشین شده است. علی رغم آگاهی اکثر مسئولین به موارد ذکر شده همچنان روند استفاده ناصحیح منابع طبیعی روستایی ادامه داشته و لازم است ازطرف روستائیان و مسئولین همت بیشتری جهت کنترل و احیاء این منابع صورت پذیرد. از طرف دیگر لازمه پایداری سکونت گاه وجود منابع اشتغال برای نیروی کار ساکن این مناطق است که لازم است از طرف حاکمیت همواره مورد توجه قرار گیرد. احتمال به یقین یکی از اموری که همواره از طرف دولتمردان و البته به عنوان خدمات بزرگ در روستاها در دستور کار قرار داشته است افزایش امکانات رفاهی بدون توجه به وضعیت اشتغال و درامد روستانشین بوده است. برای مثال اگر چه وجود انشعابات آب و برق و گاز و تلفن و اینترنت پر سرعت برای جلب نظر روستانشین و ابقاء وی در روستا در ظاهر موثر به نظر می رسد اما در واقع در صورت نبود اصل اشتغال این امکانات تنها موجب افزایش سرانه مصرف انرژی و کاهش تولید و بازدهی و آسیب پذیری شدید روستایی در صورت قطع هریک از این امکانات خواهد شد. در چند یا چندین سال قبل روستایی به علت تولیدات مواد غذایی و آذوقه مورد نیاز خود در فصل مساعد و ذخیره برای فصل نامساعد خود را هم بی نیاز از امکانات اضافی می دانست و هم هزینه های امروز را در قبال انرژی مصرفی پرداخت نمی کرد کما اینکه به علت عدم اتکاء به خدمات رفاهی دولتی زندگی مستقل و آماده تری در برابر بحران داشت. در گذشته شاید هزینه های ریالی یک روستانشین در یک سال به اندازه هزینه های یک هفته الان هم نبود با این همه رضایت نسبی روستانشین حاصل می گشت اما همکنون با کمی مقایسه میزان مصرف آب و برق و گاز شهری و روستایی می توان فهمید روستایی سرانه مصرف انرژی حتی بیشتری از شهرنشین پیدا کرده است و این یعنی تشویق به مصرف یا عدم مدیریت مصرف انرژی آن هم برای کسانی که باید در عرصه تولیدات و بهره وری فعال باشند در موقعیتی که تولیداتی هم از طرف آنها دیگر در کار نیست. بطور ساده باید گفت به دلایل زیادی که توضیح آنها در این مقال جایز نیست روستانشینی امروزه آنچنان تغییر نموده است که تفاوت چندانی با شهر نشینی ندارد و هر آنچه که شهرنشین برای آن پول پرداخت می نماید روستانشین هم پرداخت می نماید و حتی شاید هم بیشتر. اما چه باید کرد و اصولاً چنین تغییراتی در سبک معیشت روستانشین برای مدیریت جامعه از چه درجه ای از اهمیت برخوردار است؟
به نظر نگارنده لازم است ابتدا عزم راسخی در حوزه کشاورزی و دامپروری به عنوان اصلی ترین تولیدات روستایی ایجاد گردد. وضعیت اشتغال روستانشین تعیین تکلیف گردد. روستانشین قبل از انشعاب گاز و آسفالت معابر نیاز مبرم به شغل و درامد پایدار دارد. چه بسا اگر درامد سرانه روستانشین افزایش یابد نیازی به صرف اعتبارات دولتی در روستا نخواهد بود و روستا خودکفا خواهد شد. آشنا نمودن کشاورزان به کارآفرینی در هر سطحی مفید بوده و در صورت موفقیت حتی یک نفر در یک روستا امکان افزایش متقاضیان کارآفرینی از همان نوع بیشتر خواهد شد. به هر تقدیر لازم است در درجه اول مسئولین و در درجه دوم روستانشینان عزیز بازنگری لازم در خصوص نحوه اشتغال و سبک زندگی روستایی را مورد توجه قرار دهند. با توجه به کاهش منابع آبی و کاهش تولیدات کشاورزی طبیعی است که کشاورزی همچون سابق مورد توجه روستانشینان قرار ندارد و چنانچه اشتغال جایگزین و مناسبی برای ساکنان روستا در نظر گرفته نشود علاوه بر کاهش رغبت به ادامه سکونت روستایان در روستاها و سیل مهاجرت به شهرها، دیر یا زود تبعات اجتماعی و ناهنجاریهای حاشیه نشینی در شهرها گریبان شهرها را هم خواهد گرفت. امید است با همت مسئولین و هموطنان و بویژه روستانشینان گرامی رونق و تولیدات روستایی حتی بیش از گذشته رخ دهد و چشم انداز روشنی از توسعه روستایی را در آینده برای میهن عزیز شاهد باشیم.
روح اله رستمی. مدرس دانشگاه
